José Mojica Marins: το μισανθρωπικό (και ολίγον παρανοϊκό) βάψιμο

Ο José Mojica Marins ή Zé do Caixão ή, απλώς, Coffin Joe αποτελεί μάλλον κάτι μοναδικό στην ιστορία του κινηματογράφου (ή κινηματόγραφου, όπως τον έλεγε και ο Κώστας Σημίτης…). Πρόκειται για έναν maestro της εναλλακτικής έκφρασης εκ Βραζιλίας, μια από τις σπάνιες φωνές ειλικρίνειας και διαφορετικότητας σε παγκόσμιο επίπεδο στο είδος εκείνο της έβδομης τέχνης που συνδυάζει τρόμο και σεξ – γενικότερα, στο exploitation.


Ο José κατάλαβε από πολύ ενωρίς τη ματαιότητα της συμβατικής έκφρασης. Τον κούραζε αφόρητα η συμβατική και ηθικολογική προσέγγιση σε κάθε μορφή τέχνης. Επέλεξε, λοιπόν, να ζήσει και να δημιουργήσει μοναχικά (σαν τον Outsider του Colin Wilson) – και το κατάφερε με αξιοσημείωτη καλλιτεχνική (αν και δεν θα λέγαμε και εμπορική) επιτυχία. Ο μακρύς και μοναχικός δρόμος της προσωπικής, εναλλακτικής έκφρασης ουδέποτε τον απέλπισε – αντίθετα τον όπλιζε με δύναμη και κουράγιο πρωτόγνωρο, αν και η εντελώς μοναχική, αντισυμβατική πορεία φαίνεται ότι τον πείραξε λιγάκι στα νεύρα…


Ο ανυπότακτος και ευφάνταστος σκηνοθέτης υπήρξε συνήθως ο ίδιος πρωταγωνιστής των εναλλακτικών κινηματογραφικών αριστουργημάτων του, εμφανιζόμενος επί της οθόνης ως το alter ego του, o Coffin Joe. O Joe, επαγγελματίας νεκροθάφτης, κυκλοφορούσε στον τόπο του ως ο τρελός του χωριού, το μίασμα, ο ιδιόρρυθμος και ενοχλητικός παρίας - ένας «λοξίας» του σκότους με μια παράδοξη οπτική. Πάντοτε ζώντας σε έναν καταθλιπτικό επαρχιακό μικρόκοσμο (να και πάλι το ζήτημα της επαρχίας, δηλ. του μικρού, κλειστού τόπου με τον στενοκέφαλο, οπισθοδρομικό κόσμο), αντιδρούσε φωνάζοντας «ο βασιλιάς είναι γυμνός»· κι εδώ που τα λέμε, όχι μόνο το φώναζε, αλλά μούγκριζε γεμάτος πάθος και οργή, κάνοντας και σχετικές γκριμάτσες αποστροφής (όσοι, ελάχιστοι, είχαν την τύχη να απολαύσουν τα μικρά κινηματογραφικά διαμάντια του ιδιόρρυθμου καλλιτέχνη, γνωρίζουν για τι μιλάμε…), γιατί ο πολύς κόσμος αδυνατούσε να συνταχθεί με τις απόψεις του και να αναγνωρίσει εκείνο που ο ίδιος θεωρούσε ως προφανές.


Ο λοξίας νεκροθάφτης ούτε στιγμή δεν μπορούσε να ανεχτεί την εξοργιστική, καταθλιπτική μικρόνοια των επαρχιωτών. Η δεισιδαιμονία, η θρησκοληψία, ο συντηρητισμός που κατατρύχει τους υπανάπτυκτους ανθρώπους του κλειστών τόπων εκνευρίζει τον José. Ευρύτερα, όμως, οι βασικοί στόχοι του καλλιτέχνη με τα κάπως διαταραγμένα νεύρα είναι ο αστικός κόσμος (bourgeois και petty-bourgeois) με τις συμβάσεις, τα τικ, τις αναστολές και τις νευρώσεις του, καθώς και η εκκλησία που, όπως μας δείχνει ο βλάσφημος José, λειτουργεί πάντοτε ως ο δεσμοφύλακας των ενστίκτων, ως ο δήμιος της λογικής… Μια περσόνα κατά πολλούς ανήθικη (ή, ακριβέστερα, α-ηθική), που δεν ανέχεται την κοινωνική σύμβαση· η θρησκευτική αποβλάκωση και η τρυφηλότητα των εκμαυλισμένων εκπροσώπων της λαμπερής αστικής παρακμής αποτελούν κόκκινο πανί για τον αινιγματικό καλλιτέχνη, τις οποίες χτυπά σαν χταπόδια, με όποιον τρόπο μπορεί – έναν τρόπο λίγο πρωτόγονο και γκροτέσκο, είν’ η αλήθεια, χωρίς, λ.χ., την ειρωνεία και λεπτότητα ενός Bunuel ή ενός Chabrol.


Το ως άνω περιγραφέν μίσος, από ένα σημείο και πέρα, λαμβάνει διαστάσεις ευρύτερα μισανθρωπικές. Ο José ζει σε έναν κόσμο που βασιλεύει – πρέπει να βασιλεύει – μόνον ο ίδιος. Στην αντίληψή του δεν υπάρχει χώρος για άλλους βιρτουόζους… Όλοι, με εξαίρεση την ευγενή του ύπαρξη, είναι αδύναμοι και συμβατικοί – ως εκ τούτου αξιοκατάκριτοι και απορριπτέοι. Τους αδύναμους να καταλάβουν αλλά και να δράσουν σύμφωνα με τον αιώνιο νόμο των ενστίκτων, ο καλλιτέχνης δεν τους αντιμετωπίζει με κατανόηση – ούτε καν με συγκατάβαση. Βγάζει τον βούρδουλα και εφορμά (κυριολεκτικά), κοκκινίζοντας πλάτες... Η αποστροφή του προς τον (μέσο) άνθρωπο και την αδυναμία του (αντικατοπτρίζοντας, κατά μία έννοια, μια νιτσεϊκή οπτική) τον οδηγεί στη (νομιμοποιημένη στη συνείδησή του) επιλογή του φόνου – την απελευθερωτική δύναμη του οποίου εκθειάζει (καθώς και την ηδονή που προσφέρει, θυμίζοντας De Quincey και τη θεώρησή του περί φόνου ως μια από τις καλές τέχνες…).


Ο José είναι μονίμως θυμωμένος, με όλους και με όλα – ακόμη και με τον ίδιο του τον εαυτό. Στο μίσος έχει ανακαλύψει, ως άλλος Cioran, μια σχεδόν μεταφυσική δύναμη, που μπορεί και τον κρατά στη ζωή. Μισεί, όπως οι άλλοι αναπνέουν… Και εύχεται να τους δει όλους στην Κόλαση, με την οποίαν έχει μια αξιοπρόσεκτη καλλιτεχνική εμμονή, αναπαριστώντας την με ιδιαίτερη ενάργεια.


«Κουράστηκα από τους ανθρώπους» υποτονθορύζει ο εικονοκλάστης καλλιτέχνης στο αριστούργημά του «Απόψε θα πάρω την ψυχή σου». Και, αρνούμενος τις αυταρχικές θρησκευτικές υποχρεώσεις, σε μια κίνηση γεμάτη συμβολισμούς, θα ζητήσει να φάει κρέας, αν και Μεγάλη Παρασκευή… Η σύζυγός του, μια συμβατική μικροαστή, σαν κι αυτές που βλέπουμε παντού γύρω μας, επιχειρεί να τον συνετίσει. «Ξέχασες ότι σήμερα είναι Μ. Παρασκευή;» τον ρωτά με ανυπόκριτη αγωνία. «Και τι με νοιάζει; Θα φάω ό,τι θέλω και κανένας δεν θα με σταματήσει. Θα φάω κρέας σήμερα, ακόμη κι αν είναι ανθρώπινο», ουρλιάζει ο αντιδραστικός εγωκεντρικός και η αδύναμη σύζυγος κατεβάζει, όλο θλίψη, το βλέμμα.


Η περιφρόνηση προς κάθε τι κοινωνικά (και ιδίως θρησκευτικά) αποδεκτό βρίσκει στον μαυροφορεμένο, με την ελαφρά ανισορροπία, σκηνοθέτη τον κατ’ εξοχήν εκφραστή της. Ο επιτάφιος περνά, σε κλίμα κατάνυξης, έξω από το λιτό σπιτικό του José. Και λοιπόν; Εκείνος καταβροχθίζει, χωρίς ενοχές, ένα μπουτάκι αρνίσιο! Αυτό το αρνίσιο μπούτι λειτουργεί όπως ο σταυρός στα χέρια του Van Helsing. Ο σταυρός απομακρύνει τον Δράκουλα, ενώ το αρνίσιο μπούτι απομακρύνει τον ιερέα-επικεφαλής της ιεράς πομπής και σύνολο το Άγιο Πνεύμα από το φτωχικό του νεκροθάφτη-επαναστάτη. Μιλάμε για μια τεράστια, ανατρεπτική, επαναστατική κίνηση. Στο πρόσωπο του José (και στο αρνίσιο μπούτι) η εκκλησία βρίσκει τον μάστορή της - ή, αλλιώς, κόλαφος στην εκκλησία από ένα αρνίσιο μπούτι…


Όχι μόνο στο επίπεδο της καλλιτεχνικής έκφρασης, αλλά και στο προσωπικό επίπεδο, ο βίος του José Mojica Marins είναι διάστικτος από εκκεντρικότητα… Φορεί πάντοτε μαύρα ρούχα, μαύρο ημίψηλο, μαύρη μπέρτα, βάφει κατάμαυρα μαλλιά και γένια, ενώ διατηρεί τεράστια, φυσικά, νύχια – νύχια τόσο μεγάλα ώστε έχουν κυρτώσει ακολουθώντας μια κυκλική πορεία.


Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες, μέχρι στιγμής, πληροφορίες, ο παράδοξος αυτός άνθρωπος με τα σπασμένα νεύρα έχει αρπάξει ουκ ολίγους παπάδες και βολεμένους αστούς από τον λαιμό, λόγω και της διαταραγμένης προσωπικότητάς του, επιχειρώντας με αυτά τα χαρακτηριστικά μακρουλά του νύχια να τους… καρυδώσει. Δυστυχώς ή ευτυχώς (ανάλογα με το πώς το βλέπει κανείς), χωρίς αποτέλεσμα. Έτσι κι αλλιώς, οι συνάνθρωποί μας αυτών των κατηγοριών αναπαράγονται σαν τα κουνέλια, με αποτέλεσμα κάθε απόπειρα εξοντώσεώς τους να καθίσταται, εν τέλει, μάταιη.

 
Η ιδιαίτερη (και γκροτέσκα) αναπαράσταση της Κολάσεως από τον μεγάλο μαέστρο του εναλλακτικού τρόμου και της μισανθρωπίας: http://www.youtube.com/watch?v=pAdAixzYq-k&feature=channel_page